Masha shagu gaw jahpawt jau yuprawt ai hte, dai shani na nhtoi hpe hpang mat wa ai ladat ni n bung na re ai. N-kau gaw coffee, nkau gaw hpalap, nkau gaw m’lu m’sha breakfast ni hte shawng hpang mat wa ai. Nkau gaw yuprawt ai hte bungli dabang de kalangta kahkan pru mat wa ai ni nga na re ai.
Dai shani tup na nhtoi hpe yuprawt ai hte gara hku mi hpang yang hpang, kaja ai hku hpang mat wa lu ai ninggam langai gaw, yuprawt myi hpaw wa ai hte kalangta shatkan kaman, myiman garai nmit yang, hka hpunlum gawm mi (or, tinang masat da ai hteh) shawng lu ya nna she dai shani na nhtoi hpe hpang mat wa u. (gara hku lu na mung lahta e tsun sai). Jahpawt jaujau shatkan kaman hta hka hpunlum hpe shawng lu ya yang, hkamjalam a matu hti ndang ai akyu ni lawm nga ai. Shatkan rin ai hkumhkrang a shamu shamawt lam (digestive system) ni grai kaja wa ai hte, lasaw lasa sai lam ni galoi mung sanseng nga lu ai. Hkumhkrang hpe ana ahkya shabyin ai pu kan, shatkan ni hta rawng ai maza mala, manam shingam re ai TOXINS ni hpe kashin gamun kau ya ai. Jahpawt shagu, shatkan kaman hta hka hpunlum lu ya yang, hkamjalam a matu akyu hkamsha shangun ai lam ni gaw lawu na lawnglam (6) hte maren rai nga ai;-
(1) Hkumhkrang sai lam kata hta, gung dat zawn byin mat sai salu salat nsa (Uric Acid) ni hpe balen jahkoi kau ya nga ai. Kalang lang ndum shamyi mi rairai, dingsa mi rairai, n sha ging
ai sha, n lu ging ai lu rai nna sak hkrung hkawm sa nga ai kaw na anhte a hkumhkrang kata n kaja ai salu salat nsa ni, gung byin wa ai re. Jahpawt shagu hka katsi lu ya na malai, hka hpunlum hpe lu ya yang, hkumhkrang sai lam kata na dai gung dat labu ni hpe jasan jaseng kau ya ai. Hkumhkrang shatkan rin ai lamang grai kaja wa ai.
(2) Lasaw lasa sai lam shamu shamawt hkawmsa lam ni grai kaja wa ai; Jahpawt shagu hka hpunlum lu ya yang, hkumhkrang a lasaw lasa, sai lam ni aten man man shamu shamawt bungli galaw nga lu ai, (gsdn, yup ai ten hta hkrak yup mayu wa ai, yuprawt ten hta hkrak yuprawt wa na, shat sha ten shat lusha sha mayu wa na, jahpawt shinggan sa ten shinggan sa mayu wa na….hkumhkrang a shamu shamawt bungli galaw ai lam ni shi aten hte aten man man hkawmsa wa ai). Atsawm shatkan rin lu ai majaw, kan nbung htu ai lam ni, kan machyi, kaju garat, kahtet gamawt byin ai ana ahkya lam ni yawng hkoi mat, tsai mat wa na.
(3) Hkum sai shan, kang machyi ai lam ni shayawm kau ya lu ai; grau nna numsha ni hta hking sa ten lasaw lasa kang machyi, labawp galau zawn re ai mabyin masa ni hpe hka hpunlum lu ya jang, shatkan lasaw lasa kang ai hpe shanu tawn ya lu ai majaw, lasaw lasa kang machyi ai lam ni hpe lawan maitsai wa shangun ai. Shingnrai, dai zawn machyi makaw lam ni kaw na makawp maga ya lu nga ai. Kaga aten ni hta mung, shinggyim masha yawng hta byin chye ai lasaw lasa kang machyi (muscle contract), mashi katsut machyi ai hpe shayawm kau ya lu ai, hpa majaw nga yang, hka hpunlum lu ai a majaw, hkumhkrang kata na sai lam kaji ni hta sai atsawm kahkrang hkawm sa shangun lu ai majaw rai nga ai.
(4) Hkumhkrang hpum sau ai hpe shayawm kau ya lu ai; lusha sha ai ladat hte rau, shani shagu kaji kajaw hkum gawng shakyang nga nna, hka hpunlum hpe galoi mung jai lang lu ya nga jang, hpumhkrang ali ahti hpum sau ai lam ni lawan yawm wa shangun ai. Shingnrai, hkumhkrang hpum sau ai kaw na tinang hkum hkamja hkra tawn da lu ai. Galoi mung hka hpunlum lu ai a majaw, hkumhkrang a katsi-kahtet ai shadang (body temper
ature) hpe madang shatsaw tawn da lu nna, lasaw lasa sai lam ni hkawnhkra shamu shamawt kri nga manu ai majaw, lusha sha ai kaw na pru ai hkum sai a n-gun satang dat (calories) ni hpe lawan nat jahkru kau ya lu ai. N-gun satang dat ni hkumhkrang hta nau law mahkawng wa yang ladu lai hpum sau n hkamja wa ai. Dai hpe shadawn shadang hte lawan nat jahkru kau ya lu nga yang, anhte a hkumhkrang n-gun ni hpe rap shara tawn da ya lu nga ai lachyum re. Hkumhkrang hta Calories nau law wa yang mung n kaja nga ai. Hkumhkrang atsang awang rai shamu shamawt hkamsa nga lu yang, hkumhkrang a hpumsau ai lam hpe alawan shayawm kau ya lu ai re. Dai sha n ga, sate (kidney) hte namdum sa lam ni hpe mung galoi mung jasan jaseng tawn da ya lu ai.
(5) Sai lam shamu shamawt manu wa ai; shawng daw hta tsun lai wa sai hte maren, hka hpunlum hpe galoi mung lu ya yang, pu kan, shatkan kata na gung dat labu zawn byin nga ai salu salat nsa ni hpe kashin gamung, balen jahkoi kau ya ai. Dai zawn tinang a hkumhkrang hpe sanseng tawn lu ai wa gaw, sai lam shamu shamawt lam ni hpe madang shatsaw (hkrak nga ra ai madang) da lu nna, hkumhkrang ting bawngring hkamja nga shangun ai (bawngring hkamjalam n nga ai wa gaw, gsdn; kade sha bang tim, n-gun n tai ai, lasi lamun sha anga nga ai, kan nmachyi yang baw machyi, ndai ra yang, wora ra, hkamjalam n nga ai..amyumyu… ‘nai ru kaba nai n rawng, masha kaba myit n gawng’ ai ngu ai gamung hpa rai nga ai).
(6) Asak kaba tim, hkumshan myiman n sam atsang awang tawn da lu ai; Asak kaba tim naw hkamja jetlet nga lu ai, ngu ai lachyum re. Masha law malawng asak naw ram ai ten, asak manga shi, kru shi garai n du madawm yang pyi hkumhkrang nsam gawng run hpang wa ai. Kaja wa nga yang, masha yawng gaw galoi mung ahkam kaja, tsawmtsawm htaphtap mahkawn shabrang zawn nga mayu ai hkrai rai na re. Shingnrai hkamja jetlet nga mayu ai hkrai re. Dai zawn myit mada ai lam ni hpe, hka hpunlum hte sha anhte a hkumhkrang hpraw nsam ni hpe gawn hkang (control) tawn ya lu nga ai.
Anhte a hkumhkrang sai lam ni hta maza mala, n kaja ai salu salat nsa ni hpring chyat, bau maka tawn nga dingsa, anhte a hpraw nsam hkumhkrang ni galoi mung atsang awang jetjet jaja n rai lu ai. Ayup akup ali ahti rai nna hkumhkrang lit li dum wa ai. Myit kaji garen, lagawn lamawn ni byin wa ai. Dai hpe shamai shatsai tsitsi ya lu ai gaw hka hpunlum hta atsam kaba rawng nga ai. Hka hpunlum hpe shani shagu lu ya yang, anhte a hkumhkrang sai lam kata na maza mala ni hpe la kau ya nna, anhte a hkum sai shan hpyi ni hpe galoi mung amadi sha tawn da ya lu nga ai hte, galoi mung ahkam akaja rai nga shangun ai.
Matsing:- Mai byin yang, galoi mung hka hpunlum hpe jailang lu ya yang grau kaja ai. Shawoi na hka katsi (normal drinking water) hte akyu hkamsha ai lam gaw kade n shai hkat ai raitim, hka hpunlum hpe gaw tsi maga hku jailang lu ai lam re. Hka katsi rai jang hkumhkrang, sai lam ni hta digest byin ai loi lanyan ai. Hka katsi gaw hkumhkrang sai lam kata bungli galaw shangut ai atsam hkying hkum mali e minute malishi (4:00 hrs – 40 minute) tup aten na ai. Hka hpunlum rai jang hkying hkum mi e minute malishi (1:00hr – 40 minute) na ai. Hka hpunlum gaw duhkra ladaw n lata ai (katsi kahtet) shara shagu hta jai lang lu mai nga ai, lu shut na lam n nga ai. Hkumhkrang yawng hte htaphtuk ai. Mai byin yang prat tup hka hpunlum hpe sha lu shaman da yang grau kaja ai. Hka hpunlum lu ya ai atsam gaw ana ahkya yoga hpan 103 kaw na galoi mung lawtkawt nga lu shangun ai. Grau nna gaw hkumhkrang hta nbung dat (Vata) law ai ni, mashi machyi, kan machyi, hkrihkraw machyi, baw sin jaq re ai ni gaw hka hpunlum hpe madung lu ya yang grau kaja ai. Ayurved hkamjalam hta hka hpunlum hpe tsi kaba langai hku masat da nga ai. Anhte a hkumhkrang a lum ai dat gaw galoi mung 37 degree centigrade rai nga ai. Hkumhkrang a lum ai dat hte maren lusha hpe mung bung pre hkra jahtuk tawn ya ai lachyum re.
Jahpawt jau na aten hta shinggyim hkumhkrang gaw grai gawng kya nga ai aten re. Dai majaw jahpawt manap yup rawt ai hte hka hpunlum lu ya yang lasaw lasa sai lam kata na (Toxins) ni hpe atsawm gashin shatsai kau ya lu ai. Jan pru ai hpang gaw hkumhkrang jak ni mung rawt ja wa sai majaw shaloi lu ya ai lam gaw hkumhkrang a matu nau tang n du lu ai.
Dumsa Lawt Awng
Machyi latsa asak langai